Turk Oglu

«كريمي مراغه اي» و «انزاب خوئي»

یازار : vahid maraghali

چاغداش آذربايجان شعر و ادبيات وورغونلارينا «كريمي مراغه اي» أن تانينميش سيمالردن دير. اونون6 جيلدليك «رنگارنگ» آدلي كيتابلاري طنز بير روح داشي ياراق، عامييانه ايصطيلاح لارلا دولو اولماقلا، اينجه و درين معنالي تعبيرلرين حيكمت لي قايناقي دير. او سئويملي شعرلري له اجتماع دا اولان يانليش اينانج لاري تنقيد آتشينه توتور و خورافات چمبرينده سيخيلان ائل اوباني آجي لار ايچينده گؤردوكده، اوره گه ياتان شعرلر ايله اونلاري گولدوره‌ر‌ك آييلتماغا و دوشونمه‌گه چاغيرير. اؤزو دئميشكن:

«شاعيرم شام و سحر فيكر ائديره م سؤريازيرام / آجيغين گلسه ده يا گلمه سه ده دوز يازيرام»


كريمي مراغه اي شاهليق اوصول ايداره سي دئورينده، اؤزل ليك له1325 ـ نجي ايل دن سونراكي هر نه توركجه كيتاب وار ايدي بوتون آذربايجان شهرلرينده اونلاردان تونقال لار قالاييب مئيدان لاردا اودا چكديلر و توركجه اثر يازيب يارادماق بؤيوك بير سوچ و جورم حئسابلاندي، ائله يه بيلدي1338 ـ نجي ايل ده سانسورون يئددي قات حاصارلاريني باجاريقلا آشيب جانيني خطره سالماق لا، "رنگارنگ" كيتابي‌نين بيرينجي جيلديني گئنيش اؤلچوده نشر ائديب يايماقلا، خلقين بؤيوك ايستيقباليني قازانسين.

اونون شؤهرتي ايران مرزلريني آشاراق چوخلي تورك ديللي اؤلكه لرده ايسه، شعرلري ديل ازبري اولوب سينه لرده نقش اولدو.

اونون شعرلري تمثيل دن فايدالاناراق بوتون خلقي آراسيندا چوخ دانيشيلان سوژه لردن دولو ايدي و بو اوزدن ده حيكايه كيمي نقل اولاركن، «تازه گلين لر»، «گونولر»،«قاينانالار»، «لبه دارلي فحله لر»، «فالچي لار»، «أر آروادلار»، «دامادلار»، «مشاطه لر» و حتتا «خوروزلار« و «پيلوولار» ديله گليب اؤز احوالات لاريندان دانيشيرلار. اؤزل ليك له بو بيت لرله باشلانان شعرلري خلق ديليندن ائشيدي‌لركن اجتماعي رابطه لرده بو شعرلري شاهيد چكيرديلر:

* نه اولار سوسپه سن بو دل سوزانه پيلوو

   ائده سن بيرجه توجه منِ نالانه پيلوو

*   *   *

* من سيز بو مراغه منه زينداندي ماتان ميز

اي هر باخيشيندا جان آليب عشوه ساتان قيز

*   *   *

* فالچي قارداش قاپي دا دورما بويور گل ايچري

 باجي وين بير ايكي ساعت سنه واردي دردسري

*   *   *

 

* او زمانيكه جيبيمده دوهزايم وارايدي

  هامي مجليس ده منيم عزّ و وقاريم وارايدي

*   *   *

* اوغلانلار ايچينده بَرَكاللاه بيزيم اوغلان

   بير دسته قيزيل گولدي ماشاللاه بيزيم اوغلان

*   *   *

* قوي سنه بير سؤز دئييم آي مش جمال

قورخورام آمما سالاسان قيل و قال

 

*   *   *

* منه بير نازلي قيز آل عيصمه تي نئيليرسن آتا

بير قيز آلماقدا بو قَدَر ديققه تي نئيليرسن آتا

 

كريمي مراغه اي نين رحمتلي آتاسي ايسه آدليم شاعيرلردن ايدي كي« ذاكر مراغه» آديله شعرلري چاپ اولاراق حتتا1324 نجي ايل ده «آناديل» آدلي درس ليك كيتابلاري كي آذربايجان مدرسه لرينده رسمي حالدا اوخونوردي، اونون ياراديجيليقين دان سؤز آچميشدي.

"رنگارنگ" كيتابي نين بيرينجي جيلدي چاپ اولدوقدا، من يئني جه دوغولموش بير ببه‌ك ايديم كي ديل آچيب دانيشاندان و آياق توتوب كوچه باجايا چيخديقيم ايللردن سورا، رحمتلي آنام بيله‌مه بير پارا مزاح لي و شوخلوق جيل شعرلر اوخوياردي‌كي سونرالار بيلديم او شعرلر حاج ميرزا حسين كريمي مراغه اي نين شعرلري دير. آنجاق «رنگارنگ» كيتابيني9 ياشيندا گؤروب ورق وورسام دا، اونون يازي لاريندان هئچ بيرزاد آنلاماديم. فارسجاني آز ـ چوخ اوخويوب يازسام دا توركجه دن، هئچ نه آنلاميرديم. آناديلده دانيش سام دا او ديل ده يازيب اوخوماق دان عاجيز ايديم. تا كي بو كيتابي آنامين يارديمي له كلمه ـ كلمه هوججولركن اوخوماغا باشلاديم.

"رنگارنگ" ين هامي جيلدلريني بالا ـ بالا تاپيب اوخوماقلا12 ياشيندا ايديم كي كيتابلاردا خويلي بير شاعيرين آدينا راست گلديم. اوشاعيرين آدي "انزاب خوئي" ايدي كي "كريمي" يه شعرلر يازيب تقديم ائتمك له اودا اونا شعر ايله جاواب وئريردي.

"انزاب خوئي" نين "كريمي" يه يازديقي بير شعريني هله اونودماميشام كي بير نئچه بيتي عيبارت دي بوندان:

نه تنها خاطيريم قيلماز، رخ دلداره توز قونسون

كؤنول‌راضي‌دئييل‌حتتاكي زلف ياره توزقونسون

... زمان آزاده ليك درسين وئريب انزابه ازّل دن

شيرين اشعاري قويماز خاطر احراره توز قونسون

 

اوشاقليق و يئني يئتمه ايللريندن چوخلي گونلر كئچسه ده47 ياشيندا ايديم كي بو ايكي سئوگيلي شاعيري ياخين دان گؤروب باغريما باساراق، اونلارين عطريني آلديم. بو خاطيره لي گؤروش 1385 ـ نجي ايلين مرداد آييندا گرچك له شه رك، حورمتلي ادبيات خاديمي «اسماعيل اسدلو» نون دا بو گؤروش ده دَيَرلي نقشي اولموشدي. ائو صاحابي او ايدي و بيزلر اوردا قوناق. «اورين خوي» درگي‌سي نين چاليشقان و استعدادلي يازيچي سي «فريدون دهقاني» ده وارايدي و هابئله آيري ـ آيري ادبياتچي دوستلار. كريمي مراغه اي نين دوغوم ايلي1304 اولسايدي دا اونون سيماسيندا اولان معنوي و روحاني گؤزل ليك و صؤحبت لريندن چاغلانان نصيحت دولو معنالي كلاملار و آللاه سئورليك دويغولاري، سئومه لي شعرلريله قاريشاركن، آدام اونو همان گنج شاعير گؤروردي‌كي بير زامانلار:

 "آي ننه من مدرسه دن بئزميشم / مشق و حساب و هندسه دن بئزميشم"

كيمي شعرلري نن بيزلره اينانيلماز اينجه حيس لر ياشاديردي. كريمي نين بو شعري ني قئيد ائتمك له كي «گئنه اوضاع زمان درهم و برهم گؤرونور / نظم عالم پوزولوب غير منظم گؤرونور» باشلاديق اونون حياتيندان و كئچميشين دن اؤيره نمه گه كي اوستاد كريمي بئله دئدي:

 «10 ياشيم وارايدي كي آنامي أل دن وئرديم و آتام «ذاكر مراغه اي» يوخسول لوق اوزره مني مدرسه يه يازديرانمادي. بونا گؤره ده منيم ايلك اوستاديم حورمتلي آتام اولدوي و يازيب اوخوماغي اوننان اؤيره نديم. اوزامانلار معيشت وضعي ميز پريشان ايدي و كاسيب چيليق لا عؤمور سوروردوك. حتتا من تيراخوم لي ناخوش گؤزلرله، موم اريديب شمع دوزه لده ركن، ائوين خرجينه كؤمك ائديرديم. مدرسه يه گئديب تحصيل آلماسام دا آتام منه11 ايل تامام درس وئريب كيتابا و مطالعه يه علاقه مي آرتيريردي... منده شاعيرليك بير آللاه وئرگي سي ايدي و آتام مني تشويق ائله مك له شعر طبعي مي داها آرتيق جوشغولاديردي.11 ياشيندان شعر دئسه‌م ده كمال پيلله لريني بالا ـ بالا چيخيب چوخلو شاعيرلري نن گؤروشوم اولوردي. «بولوت قره چورلو» كي «سازيمين سؤزو» كيتابي نين مؤليفي دير منله ياخين دوست اولارق هميشه منه حورمت ائده ردي.

 هابئله «اوستاد شهريار» لا چوخلو گؤروشلريميز اولوبدور كي او شعرلريمي سئوه ركن بيرگون  گوله رك دئدي:

"آي كريمي سن مگر نئچه ايل گلين قايناناليق ائله ييب سن كي بو گوزل ليك ده اونلارين زيندگانليقين دان دانيشي سان!"

"انزاب خوئي" ده منيم أن صميمي دوستوم اولاراق اونون جوشغون شعر طبعي نه ده اوره‌ك ‌دن وورغونام. منيم توركو ديلينه اولان عشقيم، توكنمز بير سئودا اولاراق بوتون آذربايجان ديل و ادبياتيني سئوه ن لره ده هميشه بؤيوك حورمتيم اولوبدي.»

كريمي مراغه اي دن سونرا گؤركملي شاعير «انزاب خوئي» دا كريمي نين بو شعري ايله «كريمي كوزه گر بيلمه ز بهاسين گوهر نابين / ولي چوخ دا خَموش اولماق پوزار افكار احبابين.» ديله گلدي و اوستاد كريمي ني اؤز مورداي آدلانديراراق اونون چوخ اعتقادلي بير مسلمان اولدوغوندان و كربلا واقعه سينه دئدي گي نوحه لردن ده سؤز آچدي.

"انزاب خوئي "نين اؤز حياتي حاققيندا ايسه سؤال لار اولدوكي اوستاد كئچميش لره قاييداداق چوخ نيسگيل لي حالدا بئله دئدي:

"من پيشه وري دؤوره سينده مدرسه يه گئديب توركو يازيب اوخوماقي باشاران بيري ايديم كه سونرالاردا تحصيليمي دبيرستان ايللرينه جان دوام ائتديرديم. آنجاق آتامين واخت سيز اؤلومي منيم درسيمي ياريمچيليق قويوب بازاردا چاليشماغا باشلاديم.1340 نجي ايلدن سورادا خوي دان كؤچه رك تهران دا ساكين اولدوم. آمما تهراندا ياشاماق هئچ واخت باعيث اولمادي كي من اؤز آناديليمي اونودام. حتتا منيم نوه لريم ده بوگون توركي ديليجه دانيشارلار. منيم آنادان اولدوغوم1314 نجي ايله قاييداراق دئمك لي يم كه خويون «داش آغليان» مسجيدي نين يانيندا اولان تئلگراف كوچه سينده كي قارانليق دالاندا حياتا گؤز آچميشام. كئچن ايللرده «حج نامه» آدلي بير كيتاب چاپ ائتديرسم‌ده1385 نجي ايلده نشر اولان "بر بال انديشه" كيتابي كي توركجه و فارسجا شعرلريمي اؤز ايچنه آليبدير منيم ياراديجليق خزينه مين آزجا  بير حصّه‌سي دير. شعرلريم ليريك و اجتماعي مضمونلاردا اولاراق بوتون چابام او اولوب كي متعهد هونرين بايراقين هميشه چي يين لريم ده داشي يام..."

 حاج ميرزا حسين كريمي مراغه اي بو جمله ايله كي«شعر، هونر عالمي نين لاپ كاساد ايش لريندن بيري دير» و «كيمسه بو يول دان چؤره ك يئمه ييب» دئيه رك سؤزلره‌ سون وئريب  بوتون آذربايجان شاعير و ادبيات سئوه رلرينه اوغورلار ديله دي. هابئله خوي دا بو گؤزل و دويغوسال لحظه لري اونا ياشادان هامي دوستلاردان تشككور ائتدي.

دوستلار گؤروشو، او گئجه‌ني شيرين خاطيره لرله سوناچاتسادا يئنه ده يني دن گؤروشمك حسرتي هامي نين آرزوسو ايدي.


  • [ ]